Terugblik op het SIKB Jaarcongres 2024: ‘Altijd in beweging’

De parallellen tussen de wereld van de sport en de wereld van bodem, water, data-uitwisseling en archeologie vormden de rode draad tijdens het SIKB Jaarcongres 2024. ‘Een van de lessen die we de afgelopen zomer hebben kunnen trekken is dat met doelgericht werken wij heel veel kunnen bereiken’, parafraseerde dagvoorzitter Yvon van Mastrigt bij de opening koning Willem-Alexander.

Kijken naar, en leren van de natuur
Het plenaire programma waarmee het congres startte leverde mooie verbindingen op tussen die ogenschijnlijk heel verschillende werelden. Bioloog Jaco Appelman (1965) is medeoprichter van de opleiding Bio Inspired Innovation aan de Universiteit Utrecht, waar hij lesgeeft en onderzoek doet naar bio-geïnspireerde verandering. Een relatief nieuw en snel evoluerende studie, waarbij het draait om het creëren van innovatieve ideeën door naar de natuur te kijken en ervan te leren. Hij gaf een fraaie reeks van voorbeelden, variërend van hoe autosnelwegen bij grote verkeersdrukte als ‘vanzelf’ breder kunnen worden, tot schepen die met dat wat ze uitstoten de zee kunnen voeden. Groot denken, daar begint het mee, hield hij de zaal voor. Want, stelde hij, ‘na 3,8 miljard jaar evolutie en miljoenen mislukkingen weet de natuur heel goed wat wel en niet werkt. Dit idee ligt ten grondslag aan biomimicry: het nabootsen van natuurlijke vormen, processen en ecosystemen om duurzame, regeneratieve oplossingen te ontwerpen’. En een van de voorbeelden die hij gaf was hoe koraal CO2 gebruikt als bouwsteen voor kalksteen. ‘Er zijn nu fabrieken die CO2 uit de lucht halen om kalksteen te maken, wat vervolgens gebruikt wordt voor de productie van cement en asfalt. Zo zouden net als koraal bakstenen kunnen gaan groeien en hoeven niet meer in fabrieken te worden gebakken’. Er volgden nog vele, soms hilarische voorbeelden hoe wij van de natuur kunnen leren en daarmee kunnen innoveren. Van egels die zich voor de kick uit bomen laten vallen en dankzij de lucht tussen hun stekels vervolgens gewoon door scharrelen, tot spinnenwebben die inspireren tot de overkapping van een stadion. Niet alleen de natuur, maar ook de bodem kan inspireren, besloot hij. Voer voor archeologen: kijk in het verleden naar de wijze waarop bijvoorbeeld met toenmalige klimaatveranderingen is omgegaan. Hoe functioneerden koelsystemen in hete gebieden? Ook van die ervaringen kunnen we nu nog veel leren.
 

Alleen met een team
Emma en Hanneke Oosterwegel zijn zussen, Olympisch topsporters én bodemprofessionals. ‘Vallen en opstaan’ gaven zij hun presentatie als titel mee, waarbij zich onder andere focusten op de fysieke grenzen waar je in de sport, maar bijvoorbeeld ook tijdens een studie, tegenop kunt lopen. De beide sporters konden (helaas) bogen op een behoorlijke ervaring hierin. Wat hen telkens bleek te helpen, zo niet bleek te redden, was het team om hen heen. ‘Atletiek is een individuele sport, maar kan alleen in een team tot prestaties leiden’. Samenwerking is een essentiële voorwaarde tot succes. Met elkaar als sporters, met de coaches en de professionele ondersteuners en met de industrie, waar voortdurend wordt geïnnoveerd. Als voorbeeld werd de carbonplaat in de zool van de sportschoenen genoemd. Carbonplaten zijn ontzettend licht en sterk, vertelden zij. Door de golvende vorm geeft de plaat extra stimulans bij de afzet, wat leidt tot snellere tijden en zorgt voor minder energieverlies. Ook kwamen ze te spreken over de voedingssupplementen en trokken een parallel naar de bodem. ‘Het is eigenlijk dweilen met de kraan open. Er komen voortdurend nieuwe supplementen op de markt, net als er voortdurend nieuwe in de bodem opduiken. In laatste geval blijken dat maar al te vaak zeer zorgwekkende stoffen te zijn. In het eerste geval kunnen het stoffen zijn die als doping worden aangemerkt’. Het Wereld Anti-Doping Agentschap (WADA) is de onafhankelijke organisatie die de strijd tegen doping in de sport leidt. ‘Een organisatie die voor sporters zeer strenge regels en richtlijnen hanteert. Zoals wanneer en hoe vaak je moet plassen. Houd je je niet daaraan, dan volgen onherroepelijk zware sancties’. ‘Daar zou SIKB nog iets van kunnen leren’, merkte Yvon van Mastrigt later op. Emma en Hanneke Oosterwegel besloten hun voordracht optimistisch: ‘Als je plezier hebt in wat je doet hoef je niet te werken.’
 

Grote variatie in sessie-onderwerpen
In de eerste ronde van parallelsessies passeerde een breed palet aan onderwerpen.
Variërend van de vraag ‘Pleistoceen, holoceen, antropoceen: waar gaat de bodem heen?’ tot een workshop over het creëren van een breed draagvlak voor het werken in de bodem en archeologie. De verslaggever van dienst volgde deze laatste sessie en raakte zeer geïnspireerd door Almar Otten (geohydroloog, gemeenteambtenaar en thrillerschrijver) en Johan Verspay (CARE). CARE (Community Archaeology in Rural Environments) is in 2019 is CARE opgericht; een gemeenschapsarcheologieproject waaraan acht dorpen in het Groene Woud deelnemen. Met CARE gaan bewoners op onderzoek naar de geschiedenis van hun dorp door op akkers en in tuinen te helpen bij archeologische opgravingen. Ook vrijwilligers van verschillende lokale heemkundekringen zijn betrokken. ‘Archeologie kan werken als een hedendaags sociaal bindmiddel’, stelde Verspay vast en toonde dat met mooie voorbeelden aan. Voorbeelden die voor de bodemprofessionals inspirerend kunnen zijn. Zie https://www.erfgoedbrabantacademie.nl/care-community-archaeology-in-rural-environments

Postlunchdip
Na de lunch voorkwam Tom van ’t Hek, onder andere voorzitter van de Nederlandse Sportraad, een ‘postlunchdip’. ‘Dat praten we elkaar alleen maar aan’, stelde hij. ‘Waardoor het ook zo gaat werken. ‘Net als het idee dat Duitsers altijd in de laatste minuut het winnende doelpunt scoren’. Vervolgens ging hij in op de verschillende presentaties eerder die dag. Het gevaar van uitputting had hij genoteerd, een bedreiging voor zowel topatleten als voor de bodem en ondergrond. Dat bracht hem op het thema preventie, om daarna de focus te richten op samenwerking. ‘Meer verbindingen kunnen maken leidt tot betere resultaten, en ook tot een betere gezondheid’, waarbij hij verwees naar de psycholoog Eric Scherder die stelt dat hoe meer je beweegt, en dat hoeft geen topsport te zijn, hoe meer onderlinge verbindingen de hersenen maken. Voor Van ’t Hek een bruggetje naar de netwerkorganisatie die SIKB is. ‘Bijzonder interessant’, noemde hij dat, ‘want zonder een netwerk ben je nergens. Kijk alleen maar naar halfwaardetijd van kennis. In 2015 kon een ingenieur nog zeven jaar vooruit met zijn opgedane kennis, in 2018 nog maar vijf jaar en in 2022 was dat teruggebracht tot twee jaar en drie maanden (en een ICT-er nog slechts zes maanden). Je moet dus in staat zijn kennis voortdurend binnen te halen’.
 

Ontsluiting kerkenpaden
Die kennis werd niet veel later op een geheel andere wijze binnengehaald; vier studententeams streden om de SIKB Studieprijs. Uit de pitches koos het publiek het onderzoek en de realisatie van verdwenen Kerkpaden in Salland tot winnaar. Een project van vijf studenten van Saxion: Sanne Huisman, Dimphy van Eenbergen, Auke Keimpema, Roberto D’Alessandro en Fernanda Martinez Rosero. Naast het onderzoek wisten de studenten ook de hernieuwde openstelling van een aantal van deze paden te realiseren.
De andere presentaties werden achtereenvolgens verzorgd door Jens Goeree over zijn onderzoek naar Romeinse tijdelijke kampen en marsroutes ten noorden van de Limes, Sophie Geerdink die een afstudeerscriptie schreef over de KRW binnen milieuhygiënisch waterbodemonderzoek en Tjarda ter Woord die een onderzoek deed naar bodembewust ontwerpen.
 

De winnende studenten konden zelf helaas niet de prijs in ontvangst nemen. Saxion docent Femke Tomas (midden) nam namens hen de prijs uit handen van Tom van ’t Hek in ontvangst (rechts dagvoorzitter Yvon van Mastrigt) – foto SIKB

 
Grote belangstelling jongeren
Voordat de tweede ronde parallelsessies startte, toonde dagvoorzitter Yvon van Mastrigt zich bijzonder verheugd met de aanwezigheid van een grote groep leerlingen van Yuverta mbo Tilburg. Was dat vorig jaar al een tiental, nu was dat aantal bijna verdrievoudigd.
Opnieuw konden de deelnemers zich verdelen over een gevarieerd programma aan parallelsessies. De onderwerpen liepen uiteen van ‘Spanningen in waterland/boringen, bemalingen en bodemenergiesystemen realiseren onder toenemende regeldruk’ tot ‘De BRO als onderdeel van de informatieketen milieukwaliteit’. Uw verslaggever noteerde tijdens de eerstgenoemde sessie onder meer dat de KWR nog altijd niet bij alle waterbeheerders op het netvlies staat. Als voorbeeld werd de voorbereiding op baggerwerkzaamheden genoemd. Helaas staat het beheer en behoud van de waterkwaliteit daarbij niet altijd op de agenda. Zo verwees Guido van Tongeren (Van Tongeren Watertechniek), die de in 2000 afgeschafte grondwaterbelasting een weeffout noemde, naar een enkele dagen eerder verschenen artikel in het Financieele Dagblad waarin een coalitie uit bedrijfsleven, de bouw, natuur- en gezondheidsorganisaties en de drinkwatersector het kabinet oproept meer aandacht te geven aan waterkwaliteit. Een van de ondertekenaars, Barbara Baarsma, hoofdeconoom bij PwC Nederland en hoogleraar toegepaste economie aan de UvA, stelt daarin dat het omzetten van de KWR naar eisen voor vergunningen bij de overheid ligt. Zij benadrukt ‘[dat] veel bedrijven nog niet wakker zijn op het gebied van water.’
Regelgeving is prima, reageerde Frank Agterberg van BodemenergieNL, maar er is nu sprake van een woud aan regels en richtlijnen die elkaar tegenspreken en in de weg zitten. Een integrale afweging gebeurt niet, er is niemand die alles bij elkaar weet te brengen en te overzien, om vervolgens tot een afgewogen besluit te komen.’
Wie weet een onderwerp om in het volgende Jaarcongres, dat in 2025 voor de 25ste keer wordt gehouden, nog eens verder uit te diepen. We hopen u volgend jaar te zien op 25 september 2025 in Apeldoorn.
 

 

Klik hier voor de presentaties van deze dag.

 

Terugblik Jaarcongres 2023

‘Wat we als kind goed konden’, stelde dagvoorzitter en SIKB-voorzitter Yvon van Mastrigt halverwege het Jaarcongres vast, ‘water en bodem sturend laten zijn wanneer we op het strand een kasteel metselen, zijn we op latere leeftijd verleerd. Dat gevoelsmatig weten hoe het wel en niet kan, moeten we terugkrijgen’. Een beeldende samenvatting van wat op 3 oktober zoal te berde werd gebracht.
 

Want beeldend was het, het Jaarcongres met als thema ‘Ondersteboven, de skyline van de bodem’. Die skyline werd bijvoorbeeld gelijk in de eerste plenaire sessie prachtig gepresenteerd door Vincent Merckx (Naturalis). De bodem biodiversiteit is groter dan de diversiteit daarboven. In een theelepel grond leven meer dan 1000 verschillende soorten organismen.
Marcel Koeleman, (Ministerie I en W, en kunstenaar), hield daarna een inspirerend betoog over een Darwiniaanse check van het beleid om water en bodem sturend te laten zijn. Hij besloot dat dit beleid alleen kans van slagen heeft wanneer hoofd én hart sturend zijn.
 

Na koffie en een eerste ronde van vijf parallelsessies brak voor de 300 deelnemers de lunch aan. Met een aansluitend zeer verrassend optreden van muziektheatergroep BOT werd de dip door het uitbuiken voorkomen en kon men kennisnemen van vijf presentaties van studenten die zich hadden gekandideerd voor de SIKB Studieprijs. De zaal koos Jolinde Doornbos (Saxion Hogeschool) tot winnaar met haar presentatie ‘Bouwen vanuit de Bodem’.
 

Een tweede ronde parallelsessies werd daarna afgesloten met een afscheid van SIKB-voorzitter Arie Deelen. Hij werd toegesproken door Arthur de Groof, net als Arie meer dan 20 jaar betrokken geweest bij SIKB.
 

Een korte impressie van de dag is hier te zien:

 

Presentaties Vincent Merckx
Presentatie Marcel Koeleman
Presentaties parallelessies

 

Terugblik Jaarcongres 2022

'Het is van grote meerwaarde om [als overheid] aan te sluiten bij de kennis en ervaring uit de praktijk en bij het verantwoordelijkheidsgevoel van de sector. We zitten dus gelukkig nog steeds in de dezelfde bubbel'.

Aldus Directeur Generaal Bodem en Water Jaap Slootmaker in een videoboodschap aan het begin van het SIKB Jaarcongres 2022. Een inspirerende dag, zo bleek.

'Was echt een leuke dag en de discussie kwam ook goed op gang. En in de pauzes heerlijk kunnen ontbubbelen (nou ja of met mijn andere bubbel) en bijkletsen als bodemkundige in de archeologie met bodemkundigen in de "bodem" wereld', stelde een deelnemer na afloop vast.

Een korte impressie van de dag is hier te zien